عضو هیأت علمی سازمان تات:
«دالامپر» بانک زنده تنوع ژنتیکی گیاهان ایران
به گزارش روابط عمومی سازمان تات به نقل از خبرگزاری ایانا، پژوهشگر مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی آذربایجان غربی و مسئول هرباریوم این مرکز از اجرای یک طرح پژوهشی ملی در ارتفاعات دالامپر خبر داد و گفت: «هدف اصلی این طرح، شناسایی و جمعآوری فلور و گونههای گیاهی مناطق کوهستانی و مرتفع با تنوع زیستی بالا و گونههای منحصربهفرد است که از اهمیت پژوهشی ویژهای برخوردارند.»
مژگان لارتی در گفتوگو با خبرنگار ایانا با بیان اینکه این طرح در چندین استان کشور اجرا شده است، اظهار داشت: «نواحی کوهستانی به دلیل تنوع زیستگاهها و شرایط اقلیمی خاص، میزبان تعداد زیادی از گونههای گیاهی ویژه است که به دلیل صعبالعبور بودن کمتر در معرض تهدیدهایی مانند کشاورزی، توسعه شهری و روستایی قرار میگیرند.»
او با اشاره به احتمال حضور گونههایی در این مناطق که در نواحی پاییندست دیده نمیشوند؛ گفت: «به همین دلیل شناسایی این گونهها از منظر علمی یک ضرورت محسوب میشود.»
مسئول هرباریوم مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی آذربایجان غربی با تأکید بر اینکه برخلاف برخی دیدگاهها که تنها بر ارزش دارویی گیاهان تمرکز دارند، در علم گیاهشناسی تمام گونههای گیاهی حائز اهمیت است، افزود: «برخی از گونهها اندمیک استان آذربایجان غربی و برخی اندمیک ایران بوده و بهعنوان منابع ژنتیکی ارزشمند، اهمیت بالایی دارند؛ همچنین گونههایی وجود دارد که به دلیل رشد در ارتفاعات خاص، نادر بوده، جمعیتهای کوچکی داشته و همین مسئله ضرورت حفاظت از آنها را دوچندان میکند.»
لارتی با اشاره به تفاوت گونههای خاص با گونههای جهانگستر (کاسموپولیتن) گفت: «گونههایی که در همهجا رشد میکنند، معمولاً کمتر در معرض خطر نابودی هستند، اما گونههایی که فقط در یک منطقه یا ارتفاع مشخص میرویند، آسیبپذیرتر بوده و بهعنوان پژوهشگر، حساسیت ما نسبت به این گیاهان باید بیشتر باشد.»
به گفته او ارتفاعات دالامپر در منطقه مرزی محل تلاقی سه کشور ایران، ترکیه و عراق واقع است و فعالیت پژوهشی در چنین مناطقی شرایط کاملاً متفاوتی دارد؛ ارتفاع کوه دالامپر 3 هزار و ۴۴۹ متر از سطح دریاست و این منطقه به دلیل زمستانهای سرد و پربرف و تابستانهای کوتاه و خنک، دارای شرایط اقلیمی خاصی است، بهطوریکه حتی در تیرماه با تودههای برفی مواجه بوده و امکان صعود به برخی ارتفاعات وجود نداشت.
این پژوهشگر با اشاره به نیاز به خودروهای خاص و الزامی بودن اخذ مجوز از مرزبانی و پاسگاههای منطقه برای تردد در این مناطق، افزود: «تنها در محدوده مرز ایران اجازه نمونهبرداری داشتیم و برخی مناطق به دلیل مینگذاریهای گذشته، کاملاً غیرقابل دسترسی بودند؛ همین محدودیتهای امنیتی و اقلیمی باعث شد امکان جمعآوری تمام گونههای موجود فراهم نشود.»
لارتی با بیان اینکه این طرح در دو محور جمعآوری گونههای گیاهی و جمعآوری بذر آنها اجرا شد، توضیح داد: «جمعآوری بذر بهمراتب دشوارتر بود، زیرا به دلیل شرایط اقلیمی منطقه، بازه زمانی بسیار کوتاهی بین بذردهی گیاهان و آغاز سرما وجود دارد؛ از سوی دیگر چرای بیرویه دام و کوچ عشایر به ارتفاعات بالا باعث از بین رفتن بذر بسیاری از گونهها پیش از رسیدن به مرحله بلوغ میشود.»
او با تأکید بر اینکه بذرها تنها در شرایط مناسب جمعیت پایهها و سالم بودن بذرها جمعآوری شد، خاطرنشان کرد: «در مورد گونههای نادر و کمجمعیت، از جمعآوری بذر خودداری شد تا چرخه طبیعی رشد گیاه در رویشگاه مختل نشده و آسیبی به اکوسیستم وارد نشود.»
لارتی گفت: «پس از جمعآوری، بذرها تمیز و بوجاری شده و سپس به بانک ژن مرکزی مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور ارسال شد؛ نگهداری بذرها نیازمند شرایط خاصی است که ممکن است در همه استانها بهطور یکسان فراهم نباشد، به همین دلیل تمام بذرهای جمعآوریشده، اعم از گیاهان دارویی، مرتعی و گونههای کوهستانی، در این بانک ژن نگهداری میشوند.»
او با اشاره به اینکه با افزایش جمعیت انسانی، تغییر کاربری اراضی، توسعه شهری و روستایی و همچنین تشدید اثرات تغییر اقلیم، رویشگاههای طبیعی بهویژه در نواحی کوهستانی در معرض تهدید جدی قرار دارند، اظهار داشت: «در سطح جهانی نیز با مطالعات اکولوژیکی و ارزیابی تنوع زیستی، زیستگاههایی که دارای تنوع بالا، گونههای نادر، انحصاری یا در معرض خطر هستند، شناسایی و برای آنها برنامههای مدیریتی و حفاظتی ویژه تدوین میشود.»
این پژوهشگر افزود: «دادههای حاصل از این طرح میتواند مبنای معرفی نقاط داغ تنوع زیستی باشد تا در تصمیمگیریهایی مانند احداث جاده یا تغییر کاربری اراضی، از تخریب زیستگاههای حساس جلوگیری شود؛ همچنین این اطلاعات امکان پیشبینی تغییرات ساختار فلور گیاهی در مواجهه با تغییر اقلیم را در سالهای آینده فراهم میکند.»
لارتی با بیان اینکه تغییر اقلیم یک پدیده جهانی است اما امروز با کاهش توجه عمومی به مسائل محیط زیستی مواجه هستیم، گفت: «حضور دام در ارتفاعات بالای سه هزار متر نشان میدهد که تعادل دام و مرتع بهدرستی اجرا نشده است؛ مسائل محیط زیستی، اقتصادی و اجتماعی بههم پیوسته بوده و بدون توجه به معیشت جوامع محلی نمیتوان انتظار داشت که بهرهبرداری بیرویه از منابع طبیعی متوقف شود.»
او با تأکید بر اینکه ریشهکن کردن گیاهان دارویی در سالهای اخیر به یکی از عوامل انقراض گونهها تبدیل شده، افزود: «نقش رسانهها در آموزش، فرهنگسازی و آگاهسازی جامعه بهویژه نسل جوان بسیار تعیینکننده است زیرا از بین رفتن گونههای گیاهی، خاک و منابع آبی، بازگشتناپذیر است.»
پژوهشگر مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی آذربایجان غربی با اشاره به بیش از ۳۲ سال فعالیت میدانی خود در این استان، گفت: «ایمان دارم که آموزش، فرهنگسازی و توجه به اقتصاد جوامع محلی، سه رکن اساسی حفاظت از منابع طبیعی است و اصحاب رسانه میتوانند نقش مؤثری در این مسیر ایفا کنند.»
