سازمان تحقيقات، آموزش و ترويج كشاورزي
نام موسسه: تحقيقات كشاورزي ديم
نام واحد همكار: معاونت مؤسسه تحقيقات كشاورزي ديم كشور، مركز تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي كردستان، ايستگاه تحقيقات كشاورزي ديم خراسان شمالي، مركز تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي زنجان
عنوان دستاورد: خردل روغنی رقم صادق
شرح چكيده:
تحقيقات در اقليم سرد نشان داده است كه امكان كشت ارقام بهاره كلزا و خردل روغني روغني در اين اقليم وجود دارد ولی ارقام مناسب برای این منظور تاکنون معرفي نشده‌اند. عملکرد پایین ارقام بهاره کلزا در دیمزارهای منطقه نیمه خشک و سردسیری کشور بهمراه حساسیت به ریزش در کلزا از یک طرف و بالا بودن میزان اسید اروسیک و گلوکوزینولات در خردل روغني‌های موجود که علیرغم داشتن تحمل به خشکی و مقاومت به ریزش، قابل استفاده بعنوان دانه روغنی خوراکی نبودند ضرورت اصلاح و معرفی یک رقم جدید از خردل روغني با کیفیت کانولا را در مناطق هدف پررنگ تر می نماید. تحقیقات نشان داده است که امکان ایجاد چنین رقمی از طریق دورگ گیری های بین‌گونه‌ای کلزا و خردل روغنی و تلاقی‌های برگشتی متعاقب آن امکان پذیر است.
برای این منظور ابتدا ژرم‌پلاسم بین‌المللی کلزا و خردل در سال زراعی 79-1378 ارزیابی شده، والدین مناسب از هر دو گونه شناسایی شد. دورگ‌گیری بین‌گونه‌ای بصورت دستی با استفاده از 4 رقم کلزا و 4 رقم خردل روغني در سال 1380 انجام و 12 نوع نتاج F1 شامل هیبریدهای مستقیم و معکوس در آخر فصل زراعی بدست آمد.
نتاج حاصل از تلاقی‌های بین‌گونه‌ای در سال زراعی 81-80 به همراه والدین مورد ارزیابی قرار گرفتند و اولین تلاقی‌های برگشتی نیز در همان سال انجام گرفت البته بذر فعال از بعضی دورگ ها بدست نیامده بود. نهایتا 8 خانواده تنی مربوط به دورگ های بین‌گونه‌ای در تلاقی‌های برگشتی مورد استفاده قرار گرفت. تلاقی‌های برگشتی در نسل‌های بعدی از سال 1382 انجام و تا تلاقی برگشتی چهارم (BC4) در سال 1384ادامه یافت.
از نتاج حاصل از تلاقی‌های برگشتی، لاين‌هايي كه شبيه تيپ‌هاي خردل روغنی (داراي دمبرگ حقيقي) بودند و دانه تلخ نداشتند ، انتخاب شدند. بعد از انجام مقایسات مقدماتی و پس از شناسايي لاین‌های خردل با کیفیت مطلوب بعد از آزمایشات کیفی در سال 1386، بررسی سازگاری بر روي 12 لاين و رقم كلزا و خردل روغني با میزان اسید اروسیک و گلوکوزینولات پایین (كيفيت كانولا بر اساس نتایج آزمایشگاهی) طی سال‌های 1387 تا 1390 به مدت سه سال در كشت بهاره در مراغه، كرمانشاه،كردستان و شيروان انجام شد.
تجزيه واريانس داده‌های مناطق نشان داد كه اختلاف بسيار معني‌داري بين ارقام از لحاظ عملكرد دانه و برخي خصوصيات زراعي وجود دارد. مقايسه ميانگين عملكرد دانه در مناطق مختلف نشان داد كه لاين‌هاي خردل روغني با كيفيت كانولا از برتري نسبي برخوردار بودند.
تشريح خلاصه مزايا و اثر بخشي دستاورد:
نتايج بررسي پايداري لاين‌ها نشان داد كه رقم صادق در مقایسه با سایر لاین‌ها از بيشترين ميانگين عملكرد دانه (با متوسط 700 کیلوگرم در هکتار) در ضمن پایداری بیشتر در مجموع سال‌ها و مكان‌ها برخوردار بود. بررسی‌های کیفی نشان داد که رقم جدید
به‌علت داشتن بذور زردرنگ دارای فیبر کمتر از کلزا بوده میتوان آنرا سه صفر نیز در نظر گرفت. در صورت كشت رقم جديد در مساحتي حدود 20000 هكتار(1% آيش مناطق سردسير ديم‌كاري) و با توجه به تفاوت عملكرد دانه رقم جديد نسبت به رقم شاهد (180 کيلوگرم در هکتار) و با احتساب قيمت30000 ريال براي هر کيلوگرم خردل روغني، ساليانه معادل 108 ميليارد ريال ارزش افزوده نصيب كشاورزان خواهد شد