بازتاب مصاحبه محقق پیشکسوت بخش تحقیقات منابع طبیعی مرکز تحقیقات و آموزش گلستان در خبرگزاری ایرنا

به گزارش روابط‌عمومی و روابط بین‌الملل مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی، این رسانه گفتگویی را با علی جعفری مفیدآبادی، محقق پیشکسوت بخش تحقیقات منابع طبیعی این مرکز در محل دفتر این خبرگزاری انجام داده که به شکل زیر منتشر شده است: 
ثبت جهانی صنوبر هیبرید «مفید»؛ انقلابی در مقابله با ریزگردها
گرگان- ایرنا- علی جعفری مفیدآبادی، پژوهشگر گلستانی با ثبت جهانی صنوبر هیبرید «مفید» در فائو، راهکاری نوین برای توسعه زراعت چوب و مهار ریزگردها در زمین‌های بیابانی ارائه کرد که این دستاورد، نه‌تنها به تامین نیاز صنایع چوب و کاغذسازی کمک می‌کند، بلکه با ایجاد دیواره‌های سبز، تهدید ریزگردها در شمال گلستان و مناطق مشابه را کاهش می‌دهد.
به گزارش ایرنا، این محقق گلستانی با تاسیس شرکت دانش‌بنیان فناوری بذر و نهال استرآباد موفق به ثبت رقم صنوبر هیبرید «مفید» در کمیسیون بین‌المللی صنوبر سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو) شده است.
وی در گفت‌وگوی تفصیلی با ایرنا، از ویژگی‌های این هیبرید، فناوری به‌کاررفته، چالش‌ها و چشم‌اندازهای آن می‌گوید.
س: چه گونه‌هایی از صنوبر در گلستان کشت می‌شود و جایگاه صنوبر هیبرید «مفید» در این میان چیست؟
جعفری: در استان گلستان، گونه‌های بومی مانند صنوبر نیگرا و کاسپیکا و همچنین ارقام تجاری وارداتی نظیر «دلتوئیدس» و «نیگرا» از کشورهایی مانند ترکیه، آمریکا و اروپا کشت می‌شوند. این گونه‌ها بیشتر در مناطق جلگه‌ای و کوهپایه‌ای با خاک‌های غیرشور رشد می‌کنند اما صنوبر هیبرید «مفید»، با تلاقی دستی بین دو گونه صنوبر (پده و کبوده) و با هدف مقاومت به شوری خاک، برای کشت در زمین‌های شور و نیمه‌شور طراحی شده است.
این هیبرید امکان توسعه زراعت چوب در مناطقی را فراهم کرده که پیش‌تر به دلیل محدودیت شوری خاک، برای کشت صنوبر مناسب نبودند. عملکرد چوب بالاتر این رقم در مقایسه با گونه‌های موجود، آن را به گزینه‌ای ایده‌آل برای صنایع چوب و کاغذسازی تبدیل کرده است.
س: چه ویژگی‌هایی صنوبر هیبرید «مفید» را از سایر ارقام متمایز می‌کند؟
جعفری: ویژگی بارز صنوبر «مفید»، توانایی رشد در زمین‌های شور و نیمه‌شور است که برای گونه‌های سنتی صنوبر غیرممکن بود.
این هیبرید با بنیه ژنتیکی برتر، نه‌تنها در زمین‌های کم‌بازده بیابانی و نیمه‌بیابانی عملکرد خوبی دارد، بلکه در مناطق مستعد جلگه‌ای و جنگلی نیز تولید چوب بیشتری ارائه می‌دهد که بهره‌وری زراعت چوب را به‌طور قابل‌توجهی افزایش داده و امکان تأمین نیاز روزافزون صنایع چوب و کاغذسازی را فراهم می‌کند.
همچنین، مقاومت این رقم به شرایط سخت محیطی، آن را به گزینه‌ای مناسب برای ایجاد دیواره‌های سبز و بادشکن در مناطق در معرض ریزگردها تبدیل کرده است.
س: اهمیت ثبت جهانی صنوبر «مفید» در فائو چیست و چه تأثیری بر جایگاه علمی ایران دارد؟
جعفری: ثبت این هیبرید بین‌گونه‌ای در فائو، گامی بزرگ در نمایش توان علمی و فناوری ایران در حوزه اصلاح نباتات است.
این دستاورد که با استفاده از تکنیک پیشرفته تغذیه مصنوعی جنین به‌دست آمده، ایران را در کنار کشورهای پیشرو مانند ایتالیا، استرالیا، هند و آمریکا قرار داده است.
در شرایط تغییر اقلیم جهانی، گرمایش زمین و افزایش کانون‌های ریزگرد در ایران، معرفی ارقام مقاوم به شوری و گرما برای ایجاد دیواره‌های سبز، بادشکن‌ها و تامین چوب صنایع، ضرورتی غیرقابل‌انکار است.
این ثبت جهانی، نشان‌دهنده پیشرفت ایران در توسعه فناوری‌های زیستی و تعهد به پایداری محیط‌زیست و اقتصاد کشاورزی است.
س: فناوری به‌کاررفته در تولید صنوبر هیبرید «مفید» چیست و چگونه به تجاری‌سازی آن منجر شد؟
جعفری: تولید این هیبرید در سال ۱۳۹۲ با تلاقی دستی بین والد مادری صنوبر پده (از حاشیه رودخانه اترک در شمال گلستان) و والد پدری صنوبر کبوده (گونه‌ای سریع‌الرشد) آغاز شد.
جنین‌های ۳۰ تا ۴۰ روزه از تخمدان‌های تلقیح‌شده جدا شده و با استفاده از تکنیک تغذیه مصنوعی در آزمایشگاه شرکت دانش‌بنیان فناوری بذر و نهال استرآباد کشت شدند.
این فرآیند، امکان تولید و تکثیر سریع این هیبرید را فراهم کرد. پس از تکمیل مراحل آزمایشگاهی، این هیبرید بلافاصله وارد فاز تجاری شد و نهال‌های آن در خزانه‌های پایه مادری تولید شدند. نسل اول این هیبرید نیز در دهه ۷۰ در موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور با والدینی از جنوب ایران و کرج تولید شده بود اما نسل دوم با ویژگی‌های بهبودیافته، برای مناطق شور و گرم طراحی شد.
س: ضرورت معرفی صنوبر «مفید» برای کشاورزی ایران و به‌ویژه گلستان چیست؟
جعفری: ریزگردها به‌ویژه در مناطق بیابانی و نیمه‌بیابانی شمال گلستان و استان‌های همجوار، به تهدیدی جدی برای محیط‌زیست و سلامت عمومی تبدیل شده‌اند. صنوبر «مفید» با ایجاد دیواره‌های سبز در اطراف شهرها و شهرک‌های صنعتی، به کاهش پراکنش ریزگردها کمک می‌کند.
همچنین، توسعه زراعت چوب با این هیبرید در زمین‌های کم‌بازده، ضمن تامین نیاز صنایع چوب و کاغذسازی، به ایجاد اشتغال و رونق اقتصادی در مناطق شمالی گلستان منجر می‌شود.
با توجه به محدودیت استفاده از چوب جنگل‌های طبیعی، این هیبرید می‌تواند از تعطیلی یا کاهش ظرفیت کارخانجات تخته‌خرده‌چوب و کاغذسازی جلوگیری کند.
س: نقش زراعت درختان سریع‌رشد در تامین نیاز صنایع چوب و کاغذسازی چیست؟
جعفری: درختان سریع‌رشد مانند صنوبر و اکالیپتوس، به‌ویژه ارقام اصلاح‌شده، در کشورهای توسعه‌یافته و در حال توسعه، منبع اصلی تامین چوب برای صنایع تخته‌خرده‌چوب، کاغذسازی و سایر محصولات چوبی هستند.
این درختان با رشد سریع و قابلیت کشت در اراضی کم‌بازده، وابستگی به جنگل‌های طبیعی را کاهش داده و به حفظ محیط‌زیست کمک می‌کنند. صنوبر «مفید» با عملکرد بالای چوب، می‌تواند نقش کلیدی در تأمین پایدار این صنایع ایفا کند.
س: چه اقداماتی برای ترویج و گسترش کشت صنوبر «مفید» انجام شده است؟
جعفری: نهال‌های این هیبرید به استان‌های مختلف از جمله گیلان، مازندران، اصفهان، ارومیه، قزوین و سبزوار ارسال شده و مورد استقبال کشاورزان، شرکت‌ها و نهادها قرار گرفته است.
از سال ۱۴۰۰، قراردادهایی با اداره کل اوقاف و امور خیریه برای تولید سالانه نهال منعقد شده و از سال ۱۴۰۳، خزانه‌های پایه مادری برای افزایش ظرفیت تولید نهال ایجاد شده‌اند.
همچنین، مذاکراتی با شرکت کاغذسازی ایران و کشور عمان برای گسترش همکاری‌ها در جریان است که این اقدامات، پتانسیل بالای این هیبرید برای تجاری‌سازی گسترده را نشان می‌دهد.
س: چالش‌های پیش روی شرکت‌های دانش‌بنیان مانند شرکت شما چیست؟
جعفری: با وجود تاکید مقامات ملی بر حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان، موانع اداری و بروکراسی در گلستان، فرایند تجاری‌سازی فناوری‌ها را دشوار کرده است.
به‌عنوان مثال، شرکت ما با وجود هزینه‌های بالای تحقیقات و ثبت جهانی این هیبرید، درگیر مسائل مالیاتی و جلسات قضایی شده است.
اداره کل امور مالیاتی استان، به دلیل عدم دقت در مقررات سامانه مودیان مالیاتی، شرکت را با اتهامات مالیاتی مواجه کرده که با سیاست‌های معافیت مالیاتی شرکت‌های دانش‌بنیان مغایرت دارد. انتظار می‌رود چنین دستاوردهایی با تشویق و حمایت همراه شوند، نه موانع اداری که وقت و منابع شرکت‌ها را هدر می‌دهند.
س: چشم‌انداز آینده صنوبر «مفید» و زراعت چوب در ایران چیست؟
جعفری: با توجه به نیاز روزافزون به چوب و ضرورت مقابله با ریزگردها، صنوبر «مفید» می‌تواند به‌عنوان یک راه‌حل پایدار، نقش کلیدی در توسعه زراعت چوب و حفاظت از محیط‌زیست ایفا کند. گسترش کشت این هیبرید در زمین‌های کم‌بازده، نه‌تنها به تامین نیاز صنایع کمک می‌کند، بلکه با ایجاد دیواره‌های سبز، کیفیت زندگی در مناطق در معرض ریزگردها را بهبود می‌بخشد.
با رفع موانع اداری و حمایت بیشتر از شرکت‌های دانش‌بنیان، می‌توان این فناوری را به‌سرعت در سطح ملی و حتی بین‌المللی گسترش داد.